بیماری روانی بعد از کرونا

اختلال استرس بعد از سانحه و بیماری افسردگی، دو بیماری روانی مهم بعد از شیوع کرونا هستند. مقاله زیر توسط دکتر ندا فرزانه بورد تخصص روانپزشکی با عنوان “بیماری روانی بعد از کرونا” برای خوانندگان محترم سایت در مورد اضطراب کرونا، وسواس گرفتن کرونا و نکات آموزشی قرنطینه کرونا ارائه شده است.
انتشار ویروس کرونا و کشندگی آن، انسانهای زیادی را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، میان فردی و روانشناختی و فرهنگی گرفتار کرده و رنج روزافزونی را بر انسانها تحمیل کرده است. این ویژگیها، ویروس کرونا را به عنوان یک تهدید جهانی بر علیه سلامت و بقای بشر کانون توجه قرار داده است. متاسفانه گاهی پرداختن ویژه به مسائلی همچون تشخیص زود هنگام موارد مشکوک و افراد مبتلا و پیشگیری از زنجیره انتقال، باعث می شود موضوع مهمی چون بار روانی بالای وارد شده به اعضای خانواده متوفی، کمتر مورد توجه و ارزیابی قرار بگیرد. نزدیکان فرد فوت شده در اثر بیماری، از جمله گروه های آسیب پذیر و حساس در برابر مشکلات روانشناختی طولانی بعدی خواهند بود

افزایش خطر ابتلا به بیماری افسردگی در فرد

بنابراین یکی از مشکلات مهم این است که اتفاق هایی که در روند فوت عزیزان در اثر کرونا می افتد، اتفاقاتی هستند که مرحله به مرحله با فاصله زمانی کم و پشت سر هم است. بنابراین، فرد بعد از مدت کوتاهی متأسفانه ممکن است در عرض چند روز یا چند ساعت مطلع می شود که بیمار او فوت کرده است. همین دیدگاه است که می تواند موجب افزایش مشکلات و بیماری های روحی و روانی در فرد بازمانده کرونا بشود. از شایع ترین این بیماری ها عبارتند از اختلالات افسردگی اساسی و اختلال استرس بعد از حادثه. در این بیماری ها فرد علاوه بر این که سوگ از دست دادن فرد عزیزش را تجربه می کند، علائم شدیدتری را نیز تجربه می کند.

ندا فرزانه دکتر روانپزشک تهران بیان می کند بر اساس جدیدترین مطالعاتی که در کشورهای چین و سایر کشورهایی که در این زمینه پیشرو بوده اند انجام شده، مشخص شده است که بسیاری از بازماندگان افراد که عزیزانشان را در اثر کرونا از دست داده اند، مبتلا به اختلالات افسردگی ماژور و اختلالات پس از سانحه بوده اند. یکی دیگر از دلایلی که می تواند توجیه کننده ی این مطلب باشد این است که در فردی که عزیزش را در اثر کرونا از دست داده است چندین فقدان وجود دارد. حال اگر مشکلات اقتصادی، از دست دادن کار، مسائل عاطفی و مشکلات خود با اطرافیان، خانواده و دوستان را نیز به این مسائل اضافه کنیم، می توان تصور کرد که چرا افزایش بیماری های روحی روانی در بازماندگان افرادی که اطرفیان و عزیزانشان را در اثر کرونا از دست داده اند بیشتر است.

راهکارهای کمک به افراد داغدار بعد از فوت عزیز در اثر کرونا:

همدلی کردن:

از راهکارهایی که می توان برای داغداران این مسئله برای تسکین دادن شان به کار برد این است که از آن ها به خاطر این که عزیزشان را در اثر کرونا از دست داده اند، اجتناب نکنیم و در جهت ارتقاء سلامت روانی در بحران کرونا آگاهانه تر عمل کنیم.

 ارتباط از طریق فضای مجازی

از طریق فضای مجازی یا تلفن احوالپرسی و جویای حال آن ها باشیم.

 برگزاری مراسم سوگواری از طریق فضای مجازی

سعی بکنید در مواردی که فرد خودش مایل به صحبت کردن در مورد از دست دادن عزیزش است با او همدلی نشان دهید و در مواردی که امکانپذیر باشد با سایر دوستان و اعضای خانواده در صورتی که شرایط فراهم شد مراسم سوگواری از طریق فضای مجازی برقرار کنید.

 تشویق کردن فرد برای برقراری تماس با مشاور

در صورتی که فرد نیز به علت عزاردار بودن قادر به مراجعه به روانپزشک حتی به صورت مجازی نیز نیست، می توانید او را تشویق کنید تا تحت درمان پزشک آنلاین متخصص روانپزشکی قرار بگیرد.

در چه مواردی حتما باید فرد به روانپزشک مراجعه کند؟

در مواردی که فرد دچار علائم هشداردهنده است، باید حتماً درمان افسردگی با روانپزشک انجام شود که این موارد عبارتند از:

فرد افکار خودکشی داشته باشد.
اختلال عملکرد شدید در حوزه ی شناختی داشته باشد.
کندی حرکتی شدید
احساس عذاب وجدان به صورت پایدار و دائمی
احساس گناه و عذاب وجدان شدید در مورد فوت
بیان این جملات که :

“من باعث مرگ او شده ام” و “من هم می خواهم حتما به او بپیوندم”

نکته ی بسیار جالب این است که در افرادی که بعد از ابتلا به کرونا علائمی مثل علائم افسردگی، ناامیدی، اضطراب، احساس گناه از این که چرا زنده مانده ام و بقیه مرده اند را داشته اند، در این ها احتمال این که اگر درمان نشوند مبتلا به اختلال افسردگی شدید گردد، بالا است. به طور مثال این که فردی که در خانواده ای چند نفری زندگی می کرده و چندین نفر از اعضای خانواده مبتلا به کرونا شده بودند و تنها او زنده مانده بوده بعد از مدتی از این که علائم دو هفته ای کرونا کنترل شد و علائم جسمانی رفع شده بود، دچار علائمی مثل احساس گناه از این که چرا او زنده مانده و بقیه مرده اند، عدم علاقه به مواردی که قبلا از آن ها لذت می برده، برقرار نکردن ارتباط اجتماعی با بقیه و افکار ناامیدی بوده که متأسفانه به روانپزشک ارجاع داده نشده بوده و بعد از مدتی اقدام به خودکشی کرده بود که بعد از ارزیابی ها متوجه شدند که اگر او مورد یک ارزیابی ساده روانپزشکی از نظر احتمال این بیماری قرار می گرفت چه بسا که با درمان های دارویی و غیر دارویی بسیار خفیف می توانست اکنون زنده بماند.

در ادامه مقاله دکتر ندا فرزانه با توجه به سوالات زیادی که از ایشان در ویزیت غیرحضوری در دوران کرونا در مورد روش های درمان دارویی و غیر دارویی اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD) سوال شده است، نکات علمی را بری راهنمایی به تمامی هموطنان ارائه می دهند.

نقش درمان های دارویی و غیر دارویی اختلال استرس بعد از سانحه بعد (PTSD):

درمان های دارویی و غیر دارویی مناسبی برای این بیماری وجود دارند. از مهمترین درمان های دارویی برای اختلال استرس بعد از سانحه استفاده از داروهای ضد افسردگی است که فقط و فقط باید بعد از تشخیص قطعی این بیماری توسط روانپزشک تجویز بشود. از درمان های غیر دارویی مناسب برای این بیماری می توان درمان های شناختی رفتاری (CBT) مواجهه درمانی، درمان EMDR یا حساسیت زدایی و بازپردازش حرکات چشمی را نام برد. در EMDR بیمار در حین این بیماری تصویری از تجربه ی آسیب زا را در ذهن خود نگه می دارد و سپس  بر روی حرکات انگشت بالین گر متمرکز می شود و وقتی که بیمار در حالت ریلکسیشن قرار می گیرد می تواند رویداد آسیب زا را ارزیابی کرده و علائم خود را از بین ببرد. البته لازم است که این روش حتما در مطب و در کلینیک انجام شود تا بتواند موجب تغییر در حوزه هایی مثل افکار، احساس و خاطرات فرد بشود تا بتواند خاطرات جدیدی از حادثه استرس زا در فرد تشکیل بشود. بنابراین درمان های غیر دارویی نیز مثل ریلکسیشن، CBT، EMDR و روان درمانی در کاهش شدت علائم مؤثر هستند. البته این که کدام یک از دروان درمانی های ذکر شده بتواند در افرادی که بعد از کرونا مبتلا به اختلال استرس بعد از سانحه شده اند مؤثر باشد همچنان مشخص نیست و باید بعد از گذشت زمان و انجام مطالعات جدید بر روی بازماندگان ناشی از کرونا انجام شود تا بتوان روند دقیق این مسئله را بیان کرد.

چه کسانی نیاز به روانپزشک دارند؟

هر انسانی دارای ویژگی های خاصی هست که ممکن است او را از نظر ساختار روانی منحصر به فرد کند. البته تشخیص اینکه فردی مبتلا به بیماری روحی روانی است یا اینکه مشکلات روحی روانی او در حد بیماری روانی نیست، بسته به تشخیص روانپزشک و تیم سلامت روانی است و به سادگی نمی توان انگ بیماری روانی را بدون ویزیت روانپزشک بیان کرد. اگر شما به یک مشکل روحی و روانی مبتلا هستید، بهتر است بدانید که در این مسئله تنها نیستید و در دنیای امروز، افراد بسیاری به این بیماری روانی مبتلا هستند یا اینکه در معرض خطر ابتلا به بیماری روانی هستند. متاسفانه آمار درست و دقیق علمی منتشر شده در مورد اینکه چند درصد از ایرانیان مبتلا به بیماری های روانی هستند، وجود ندارد اما طبق آمار وزارت بهداشت و درمان مشخص شده است که حداقل ۲۵ درصد ایرانیان مبتلا به یک بیماری روانی به صورت افسردگی و اضطراب هستند. دکتر ندا فرزانه بورد تخصص روانپزشکی بیان می کند که همین مسئله نشانگر لزوم اهمیت دادن به مقوله سلامت روانی برای پیشگیری، تشخیص به موقع و درمان بیماری های روانی است که باید توسط تیم سلامت روانی انجام گیرد. البته هر قسمتی از بخش سیستم سلامت روانی، اعضای اصلی تشکیل دهنده خود را دارند که مختص همان تیم است. به طور مثال، افرادیکه عضو تیم ” سلامت روانی جامعه ” هستند با اعضای محوری “تیم سلامت جنسی” حتما متفاوتند. اما به طور معمول اعضای تلاشگر و محوری سلامت روانی متشکل اند از : روانپزشک، روانشناس، روان درمانگر، مددکار اجتماعی، سازمان بهزیستی، روانکاو، سکس تراپیست، پرستار، روان پرستار، بهیار، اعضای ستاد پیشگیری و کمک خشونت خانگی، سازمان مبارزه با مواد مخدر و غیره.

همان طوریکه ذکر شد، طیف وسیعی از افراد هستند که برای داشتن سلامت روانی در جامعه و تک تک اعضای خانواده به همکاری با آنها نیاز اساسی وجود دارد. ضمن اینکه هر فردی نیز به طور اختصاصی، خودش باید  به سلامت جسمی و  سلامت روانی خود اهمیت قائل شود. به طور مثال، فرد همان طوریکه برای سلامت جسمی خود ارزش قائل است و از طریق داشتن سبک زندگی سالم و نیز مراجعه روتین چند وقت یکبار، تحت نظر پزشک برای بررسی از نظر وجود بیماری جسمی احتمالی از طریق آزمایش و یا معاینه فیزیکی می باشد، بالطبع همان قدر اهمیت نیز به سلامت روانی خود بدهد.

روانپزشک ممکن است در مطب خصوصی،کلینیک، بیمارستان و درمانگاه کار پزشکی و درمانی خود را انجام دهد. ویزیت روانپزشکی می تواند به صورت حضوری، غیر حضوری به صورت تلفنی و یا آنلاین باشد. در موارد معمول ترجیح بر این است که ویزیت روانپزشکی به صورت ویزیت حضوری در مطب باشد اما در مواردی که امکان ویزیت حضوری و فیزیکی در مطب نیست، ویزیت غیر حضوری و تلفنی می تواند جایگزین درستی برای ویزیت حضوری توسط روانپزشک باشد.
دکتر فرزانه متخصص روانپزشک و روان درمانگر بیان می کند که از مواردی که ویزیت غیر حضوری می تواند جایگزین مناسبی برای ویزیت حضوری باشد عبارتند از: زمان اپیدمی کرونا که ارتباط اجتماعی و حضور فیزیکی در مرکز درمانی موجب خطر مرگ و ابتلا به خاطر مسری بودن بیماری کرونا است، فردی که به علت محدودیت فیزیکی و معلولیت های بدنی امکان حضور فیزیکی ندارد، زمانی که فرد در معرض خشونت خانگی به صورت مورد سوء استفاده فیزیکی، عاطفی و مالی است، افرادی که اعضای خانواده برای آوردن ایشان به مطب به صور فیزیکی همکاری نمی کنند، وقتی که دکتر روانپزشک در شهر یا کشور دیگری است، افرادیکه مبتلا به اختلال فوبیای حضور در جمع یا اضطراب اجتماعی هست و امکان حضور در مکان فیزیکی مطب را ندارد و غیره. البته افرادیکه در شرایط اورژنس روانپزشکی هستند مثل افکار خودکشی و یا آسیب به خود یا دیگران حتما باید به صورت حضوری به مطب روانپزشک و یا به اورژانس بیمارستان روانپزشکی مراجعه کنند.

یکی از مهم ترین دسته افرادی که نیاز به ویزیت شدن توسط روانپزشک را دارند، افرادی هستند که مبتلا به بیماری ‌های جسمی و  بیماری های روحی روانی هستند. براساس مقالات معتبر علمی روانپزشکی در دنیا مشخص شده است است که بیماری های جسمی متعددی هستند که با بیماری ‌های روانی مرتبط هستند. از سوی دیگر، بیماری های روانی زیادی نیز هستند که با مسائل پزشکی و بیماری ‌های جسمی مرتبط هستند. به طور مثال فردی که بیماری تشنج دارد، پر واضح است که نیاز دارد که به متخصص مغز و اعصاب برای تشخیص و درمان بیماری صرع به طور منظم مراجعه نماید. در مواردی که فرد مبتلا به تشنج به طور همزمان دچار علائم روانشناختی مثل افسردگی، اضطراب، وسواس و یا مشکلات جنسی شود، اگر که متخصص مغز و اعصاب او را به روانپزشک ارجاع بدهد نیاز دارد که از لحاظ روانپزشکی نیز برای درمان موارد ذکر شده مورد ارزیابی تخصصی قرار بگیرد.
البته مقاومتهای فرهنگی و یا شخصی نیز در زمینه مراجعه به روانپزشک می تواند مانع باشد. دکتر ندا فرزانه روانپزشک که در تهران فعالیت می کند بیان می کند که همانطوری که در مقاله های قبلی نیز ذکر کرده‌ام متأسفانه افرادی که مبتلا به بیماری روانی ثابت شده ‌ای تشخیص داده می‌شوند مثل اختلالات افسردگی، دو قطبی، اسکیزوفرنی و یا سایر موارد وقتی که به روانپزشک خود برای پیگیری مراجعه می ‌کنند، در صورتی که از آن ها درخواست شود که برای پیگیری درمان نیاز است که تحت بررسی از نظر مسائل جسمی نیز قرار بگیرند مثلاً اینکه آزمایش خون و ادرار بدهند و یا به متخصص داخلی مراجعه کنند چون علائمی مشکوک بر اینکه شاید عوارض دارویی پیدا کرده‌اند و یا مهم‌تر این که مبتلا به بیماری‌ های جسمی مثل قند خون، فشار خون و یا مشکلات قلبی نیز ممکن است شده باشند از این مسئله امتناع می‌کنند و بیان می‌کنند که: «من فقط برای این آمدم که داروهای من را تغییر دهید و یک نسخه برای شش ماه بنویسید تا من خودم هر ماه داروهام رو بگیرم و دیگه مراجعه نکنم».

مورد شایع دیگری که می تواند به صورت مسائل جسمی بوده ولی عوارض روانپزشکی و یا حتی منشاء روانی داشته باشد بیماری‌ های گوارشی عصبی با منشأ عصبی است. مثلاً یکی از این موارد سندروم روده تحریک پذیر و یا به اصطلاح روده عصبی است. در این موارد فرد علائمی مثل نفخ، دلپیچه، یبوست، اسهال و یا موردی مثل این موارد ذکر شده را دارد اما وقتی که به متخصص داخلی و یا فوق تخصص گوارش مراجعه می کند و تحت درمان اقدام های تشخیصی لازم مثل آندوسکوپی مثل بررسی معده و روده و آزمایش های خون قرار می گیرد به او گفته می‌شود که منشاء تمام این علائم گوارشی در او مسائل روانی است و باید به روانپزشک مراجعه کند. البته بسیاری از همکاران متخصص داخلی ذکر می کنند که وقتی که به فرد گفته می‌شود که شما درمان تان حتماً نیاز به مراجعه به روانپزشک نیز دارد بیمار ناراحت شده و به او ذکر می کند که مگر من روانی هستم که من را به روانپزشک ارجاع می دهید.
دکتر ندا فرزانه روانپزشک در ادامه مطلب بیان می کند که مثال شایع دیگری نیز که در آن مسائل جسمانی فرد مرتبط با مسائل روانشناختی اوست، افرادی هستند که به افزایش وزن بالا و یا چاقی مرضی مبتلا هستند و برای جراحی ‌های کاهش حجم معده به متخصص و جراح مراجعه می ‌کنند که در این موارد یا در مواردی که جراح لازم بداند و تشخیص بدهد که فرد مبتلا به پرخوری و پراشتهایی مرتبط با اعصاب است که به اصطلاح پر اشتهایی عصبی آن را مینامیم نیز نیاز به مراجعه به روانپزشک وجود دارد که خوشبختانه فرهنگ این مسئله در کشور ما بسیار جا افتاده و حتی یکی از قوانینی که وقتی فرد برای عمل کوچک کردن معده مراجعه می‌کند این است که در ابتدا توسط روانپزشک ارزیابی شده و از این مسئله توسط روانپزشک اطمینان حاصل شود که بیماری چاقی این فرد به خاطر مسائل افسردگی، اضطراب و یا اختلالات خوردن همراه نباشد چون در صورتی که فرد مبتلا به بعضی از بیماری های روانپزشکی باشد می تواند دوره های پراشتهایی و یا کم اشتهایی داشته باشد که این مسئله می‌تواند در بازگشت علائم و یا روند درمان فرد اختلال ایجاد کند.